Leidraad ondersteunde communicatie
De kern van de ‘Leidraad ondersteunde communicatie’ in het kort
Voor wie is de Leidraad ondersteunde communicatie?
De Leidraad ondersteunde communicatie is geschreven voor een ieder met een communicatieve beperking en zijn of haar omgeving. Het kan zijn dat je met ondersteunde communicatie (OC) wil starten of er een vervolgstap in wil zetten, maar juist ook als je nog nooit van OC gehoord hebt, kan de leidraad van belang voor je zijn.
Door een communicatieve beperking kan het voorkomen dat iemand niet of nauwelijks (verstaanbaar) kan praten en/of de taal om zich heen niet begrijpt. Hij/zij loopt dan het risico om buitengesloten te worden, zich minder goed te ontwikkelen en gefrustreerd te raken. Gelukkig biedt communiceren met behulp van ondersteunde communicatie (OC) uitkomst.
Wat is ondersteunde communicatie?
Communicatie is een primaire levensbehoefte van iedereen. Met alleen je lichaamstaal (zoals kijken of wijzen) of gedrag is het onmogelijk om al je vragen, meningen, gevoelens, ervaringen e.d. te delen met je omgeving. OC biedt die mogelijkheid wel.
Er zijn vele vormen van OC: ondersteunende gebaren, pictogrammen op papier of op een spraakcomputer, voorwerpen, foto’s, geschreven woorden, braille, etc. Deze vormen dienen ter ondersteuning van de aanwezige vormen van communicatie, zoals lichaamstaal. De meeste mensen gebruiken verschillende OC-vormen naast elkaar. Dan wordt gesproken van een OC-systeem.
Waarom Ondersteunende Communicatie (OC)?
Kinderen en volwassenen met een communicatieve beperking hebben meer te zeggen dan zij kunnen zonder OC. Iedereen heeft recht op toegankelijke communicatie zoals dat geschreven staat in het VN-verdrag “Rechten inzake personen met een handicap” dat in Nederland en België van kracht is. De omgeving is verplicht passende communicatievormen aan te bieden en aan te leren. Hierbij gaat het erom dat de persoon kan (leren) begrijpen wat aan hem/haar gecommuniceerd wordt én ook in staat wordt gesteld om zelf te communiceren (met OC).
Wanneer start je met OC?
Er zijn GEEN voorwaarden voor het starten met OC. Iemand met een communicatieve beperking hoeft niets te kunnen voordat er begonnen kan worden met OC. Hij/zij is er nooit te beperkt, te jong of te oud voor. Tegen baby’s praat je ook vanaf dag één en het duurt jaren voor ze terugpraten. Dat het zo lang duurt, is echter geen reden om niet met hen te praten.
Daarnaast is het zo dat vrijwel alle ontwikkelings/IQ-testen niet geschikt zijn voor mensen met een communicatieve beperking. Daardoor zeggen de uitkomsten niets over hun niveau van functioneren. Het wordt pas duidelijk wat ze begrijpen als ze de mogelijkheid hebben om zich goed te uiten (met OC).
Welke vormen van OC gebruik je?
Iemand die zijn/haar handen niet kan gebruiken, zal gebaren zelf niet actief gaan gebruiken (hoewel die wel zijn/haar begrip kunnen ondersteunen). En iemand met gezichtsproblemen komt waarschijnlijk niet ver met te kleine onduidelijke pictogrammen. Kortom: de vormen van OC moeten passen bij de mogelijkheden van de gebruiker. Er zijn veel strategieën en aanpassingen mogelijk. In de leidraad wordt een overzicht gegeven.
Een goed OC-systeem biedt:
- Kernwoorden. Dit zijn de meest voorkomende woorden in de communicatie en kunnen bij elk onderwerp gebruikt worden. Het zijn vaak vrij abstracte woorden zoals ik, jij, daar, willen, heb.
- Randwoorden. Dit zijn concrete woorden die binnen een bepaald onderwerp horen, bijvoorbeeld tafel, boom, lijm, hoed en televisie. Ook de namen van familieleden (foto’s) horen hierbij.
- Letters van het alfabet.
- Veelvoorkomende zinnen en vaste uitingen.
- Ruimte om mee te groeien met de taal- en communicatieontwikkeling van de gebruiker.
Meer uitleg is te vinden in de leidraad
Hoe gebruik je OC in de praktijk?
Het is belangrijk om OC de hele dag door veel te modelleren. Dat houdt in dat je zelf ook OC gebruikt als je met iemand met een communicatieve beperking praat. Op die manier kan hij/zij zien hoe het werkt en het daardoor zelf leren gebruiken. Tijdens het praten worden
bijvoorbeeld de bijbehorende gebaren gemaakt of de bijbehorende pictogrammen aangewezen.
Communiceren met en door iemand met een communicatieve beperking werkt het best als:
- alle vormen van communicatie aandacht krijgen,
- er voor veel woorden een gebaar, pictogram e.d. beschikbaar is,
- er de hele dag wordt voorgedaan/gemodelleerd, in diverse situaties en door verschillende mensen,
- er om verschillende redenen gecommuniceerd wordt zoals het uiten van verlangens, maken van sociaal contact, geven van een mening, vragen om informatie en nog veel meer,
- er gebruik wordt gemaakt van aanvullende strategieën zoals:
- aansluiten bij de beleving,
- de ander de tijd geven om te reageren,
- verwoorden wat de ander waarschijnlijk wil zeggen (te zien aan lichaamstaal e.d.)
- en de boodschap van de ander uitbreiden (bijvoorbeeld ‘wil’ aanvullen tot ‘ik wil’).
Ik heb weinig tijd; waarom zou ik de leidraad willen lezen?
In de leidraad vind je meer informatie over de mogelijkheden van OC, de verschillende OC-hulpmiddelen en de manieren waarop je die kunt bedienen. Ook kan de leidraad helpen om de juiste verwachtingen over OC te krijgen en veelvoorkomende valkuilen te vermijden. Er worden veel praktische handvatten gegeven voor het communiceren met OC in de dagelijkse praktijk.
Voor wie meer wil weten over de wetenschappelijke achtergronden, verwijst deze leidraad veelvuldig naar wetenschappelijke artikelen en geslaagde voorbeelden van OC.
Stel, jij kunt niet of nauwelijks praten en andere mensen begrijpen je niet, hoe zou je je dan voelen? En wat zou je graag willen? Juist. Een manier om wél te kunnen communiceren. Vandaar de leidraad.